Zgodnie z art. 1 ustawy o izbach lekarskich Samorząd Lekarzy jest niezależny w wykonywaniu swych zadań i podlega tylko przepisom ustawy. Jednostkami organizacyjnymi samorządu lekarzy posiadającymi osobowość prawną są: Naczelna Izba Lekarska i Okręgowe Izby Lekarskie.
W szczególności organizacja, sposób działania oraz kompetencje Izb Lekarskich wynikają z następujących aktów prawnych:

1. Ustawa z 17.05.89 o izbach lekarskich (Dz. U. z 1989 r. Nr 30, poz. 158)
3. Ustawa z 5.12.1996 o zawodzie lekarza (Dz. U. z 1997 r. Nr 28, poz. 152)
4. Rozporządzenie MZiOS z 26.09.1990
5. Rozporządzenie MZiOS z 23.03.2000
6. Rozporządzenie MZiOS z 23.04.1998
7. Kodeks Etyki Lekarskiej
8. Ustawa z 30.08.1991 o zakładach opieki zdrowotnej

Akty prawne NRL III kadencji

8. Uchwała NRL nr 2/98/III
9. Uchwała NRL nr 18/98/III
10. Uchwała NRL nr 80/99/III w sprawie obszarów, siedzib i nazw OIL
11. Uchwała NRL nr 81/99/III
12. Uchwała NRL nr 1/85/00/III
13. Obwieszczenie Prezesa NRL nr 1/01/III
14. Uchwała NRL nr 1/119/01/III
15. Uchwała NRL nr 19/137/01/III
16. Uchwała NRL nr 20/138/01/III
17. Uchwała NRL nr 23/141/01/III

Akty prawne NRL I i II kadencji

18. Uchwała NRL nr 17/90/I
19. Uchwała NRL nr 49/91/I
20. Uchwała NRL nr 67/92/I
21. Uchwała NRL nr 4/94/II
22. Uchwała NRL nr 8/94/II
23. Uchwała NRL nr 54/95/II
24. Uchwała NRL nr 86/96/II
25. Uchwała nr 9 IV KZL z 12.12.1997

Zadaniem samorządu lekarzy jest w szczególności:
sprawowanie pieczy i nadzoru nad należytym i sumiennym wykonywaniem zawodu lekarza,
ustanawianie obowiązujących wszystkich lekarzy zasad etyki i deontologii zawodowej oraz dbałość o ich przestrzeganie,
reprezentowanie i ochrona zawodu lekarza,
integrowanie środowiska lekarskiego,
zajmowanie stanowiska w sprawach stanu zdrowotności społeczeństwa, polityki zdrowotnej państwa oraz organizacji ochrony zdrowia,
współpraca z towarzystwami naukowymi, szkołami wyższymi i jednostkami badawczo-rozwojowymi w kraju i za granicą,
prowadzenie instytucji samopomocowych i innych form pomocy materialnej dla lekarzy i ich rodzin,
zarządzanie majątkiem i działalnością gospodarczą izb lekarskich,
wykonywanie innych zasad określonych odrębnymi przepisami.

Zadania określone powyżej samorząd lekarzy wykonuje w szczególności przez:
przyznawanie prawa wykonywania zawodu lekarza i prowadzenie rejestru lekarzy,
negocjowanie warunków pracy i płac,
sprawowanie orzecznictwa w przedmiocie orzekania o niezdolności do wykonywania zawodu lekarza,
współdziałanie w sprawach doskonalenia zawodowego lekarzy,
przewodniczenie komisjom konkursowym w konkursach na stanowisko ordynatora i uczestnictwo w konkursach na inne kierownicze stanowiska w służbie zdrowia,
opiniowanie projektów ustaw dotyczących ochrony zdrowia i przepisów dotyczących wykonywania zawodu lekarza bądź występowanie o ich wydanie,
opiniowanie i wnioskowanie w sprawach kształcenia przed i podyplomowego lekarzy i w innych zawodach medycznych,
prowadzenie badań dotyczących ochrony zdrowia i wykonywania zawodu lekarza,
sprawowanie sądownictwa lekarskiego w zakresie odpowiedzialności zawodowej lekarzy oraz sądownictwa polubownego,
występowanie w obronie interesów indywidualnych i zbiorowych członków samorządu lekarzy,
współdziałanie z organami administracji publicznej, organizacjami politycznymi, związkami zawodowymi oraz innymi organizacjami społecznymi w sprawach dotyczących ochrony zdrowia ludności i warunków wykonywania zawodu lekarza.

---